Akira Sakano, initiatiefneemster van het Zero Waste Lab in het Japanse dorp Kamikatsu, krijgt het Spaans benauwd als ik onaangekondigd voor de deur sta om inspiratie op te doen voor Zero Waste Amsterdam. Ik ben er namelijk van overtuigd dat wat in Kamikatsu gebeurt – proberen te zorgen dat er 0% afval is – ook in Amsterdam kan worden gerealiseerd en misschien nog wel beter!
De komende jaren is de grootste uitdaging als samenleving de transitie naar een circulaire economie. Het is zo’n uitdaging, omdat het een radicaal andere manier van omgaan met grondstoffen en verspilling vraagt.
De 5 R’n
De heilige graal voor een zerowastelifestyle zijn de 5 R’n:
- Rethink – Kan het ook anders?
- Refuse – Kan ik het weigeren?
- Reduce – Kan ik minderen?
- Reuse – Kan ik het hergebruiken?
- Recycle – Kan ik het recyclen of composteren?
Als je jezelf deze vragen stelt, heb je de basis van een zerowaste-lifestyle te pakken.
Waarom is zero waste zo belangrijk?
Grondstoffen worden steeds schaarser en grondstofprijzen variëren. Tegelijkertijd produceren we veel afval, waar deze waardevolle grondstoffen ook in zitten.
Afval is dus een potentiële bron van grondstoffen die ervoor kan zorgen dat materialen oneindig beschikbaar blijven voor (hoogwaardig) hergebruik. Met een zero-waste-strategie kunnen nuttige reststoffen opnieuw toegepast worden.
Hoe beter we ons afval scheiden, hoe beter we hier nieuwe grondstoffen uit kunnen halen, waar we nieuwe producten van kunnen maken. Belangrijk dus om afval goed te scheiden!
Kamikatsu heeft in 2020 geen afval meer
Het dorp Kamikatsu ligt tussen groene rijstvelden, Japanse kersenbomen en bergachtige bossen op het West-Japanse eiland Shikoku. Met minder dan 1.700 inwoners is Kamikatsu het kleinste dorp op het eiland, maar sinds enkele jaren haalt het wél de krantenkoppen overal ter wereld.
Het is al bijna 2020!
Akira is heel nerveus, want de tijd begint te dringen en het is maar zo 2020! Zij heeft de lat hoog gelegd: in 2020 moet het dorp geheel afvalvrij zijn. En daar kan ze op worden afgerekend.
Afvalpunt krijgt afvalhotel
Op het afgiftepunt waar bewoners hun 34 categorieën afval komen afgeven, bouwt de gemeente ook een trash-hotel gebouwd: Dit hotel wordt gemaakt van plastic dat uit de oceaan is opgevist.
De achterliggende gedachte van het ontwerp van het trash-hotel is: “aandacht vragen voor de staat van de Aarde”. Het afval uit de oceanen (plasticsoep) wordt gebruikt voor de aankleding van het trash-hotel. Het afval staat symbool voor de oceanen die tot een grote vuilnisbelt van alle continenten is verworden. Het milieuprobleem is een probleem van de hele wereld geworden! We leven op een planeet bedekt met vuilnis.
Is een afvalhotel niet vies?
Nee natuurlijk niet! Het afval dat wordt gebruikt voor de bouw van het hotel is schoongemaakt en heeft zelfs een grondstoffenpaspoort. Zodoende is direct duidelijk op welke wijze de grondstoffen weer opnieuw kunnen worden hergebruikt. Niets wordt weggegooid, gestort of verbrand. Het afvalhotel is daarmee een circulair gebouw. Dat betekent dat bij de bouw van het hotel al is nagedacht hoe het gebouw ooit weer teruggaat in de kringloop.
Hip voor nop
Tegenwoordig worden vele producten van afval gemaakt, denk maar aan de big shoppers van afgedankte campagnebanners, koffertjes van moederborden van ’pc’s en ga zo maar door. Er wordt meerwaarde toegekend aan het ‘eenmalig gebruikt’ plastic verpakkingsmateriaal. Het hergebruik van allerlei soorten afval gaat bezoekers van het trash-hotel inspireren en mensen gaan begrijpen dat afval te mooi is om weg te gooien. Ik weet zeker dat de bezoekers na afloop thuis een ‘bakkencontrole’ gaan houden om afval te sparen voor de grote afvalverbranders!
Afval wordt voedsel
De Sakura, de Japanse kers, staat symbolisch te bloeien op de locatie waar het trash-hotel wordt gebouwd. De Japanse kersenbloesem is het teken van circulariteit en Cradle to Cradle. Het C2C-principe is een circulair concept; net zoals de natuur dat is. In de natuur bestaat geen afval. Als we goed naar de natuur kijken, wordt alles hergebruikt. Zo ook de bloesem van de Sakura. De afgevallen bloemblaadjes zijn mest voor de planten.
Kan het nog erger?
Zo is het helaas niet in de grote mensenwereld. Het nieuws over de plasticsoep en vervuilde rivieren levert schrikbarende beelden op tv en internet op. Plastic veroorzaakt niet alleen veel schade aan het milieu, maar ook aan de gezondheid en vruchtbaarheid van mens en dier.
Het bericht van de dode walvis die onlangs werd aangetroffen met meer dan 40 kg plastic in zijn maag moet iedereen – consument, producent, overheden en organisaties – bewust maken van het feit dat het zo niet langer door kan gaan. Het is 2 voor 12. We stikken straks nog in ons eigen afval.
Recyclen is niet de oplossing
De manier waarop plastic momenteel wordt ingezameld, heeft weinig effect op het milieu. Uit een rapport van het Centraal Planbureau (CPB) blijkt dat apart ingezameld plastic verwerkt wordt tot een nieuw basisproduct van “matige kwaliteit dat beperkt bruikbaar is”.
Meer scheiden aan de bron levert hogere kwaliteit grondstof op
Daarom moet volgens het CPB niet nog meer plastic ingezameld worden, maar moet er juist naar andere oplossingen gekeken worden. Zo zou er na het inzamelen van plastic nog verder gesorteerd moeten worden. Daardoor gaat de kwaliteit van de gerecyclede kunststof omhoog. “Dit leidt weliswaar tot hogere kosten, maar ook tot meer milieuwinst.” (Zoals Kamikatsu 34 categorieën inzamelt! )
Afval verminderen
80% van het vuilnis in Kamikatsu wordt nu hergebruikt. Technisch gezien zijn de laatste 20% heel lastig te realiseren. Deze gaan nu nog naar de verbrandingsoven of de stortplaats.
Bioplastic
Het CPB zegt dat er onder meer geïnvesteerd moet worden in technologische ontwikkelingen die plasticdeeltjes uit water kunnen filteren. Volgens het CPB zijn bioplastic en recycling maar beperkte alternatieven voor de fossiele productie van kunststof. Het beleid rond plastic recyclen is bovendien sterk gericht op de vergroting van de hoeveelheid ingezameld materiaal, terwijl afval verminderen een betere strategie is.
Akira vertelt: “Er zijn geen grote machines hier in Kamikatsu, omdat bewoners hun eigen afval in de juiste bak deponeren en het afval schoonmaken. Een aantal personeelsleden van de gemeente ondersteunt de afvalscheiding en zet de volle bakken klaar op transport naar de recyclers. De regeling ging van start in 2013. Toen ging al het afval (100%) naar de stort en tegen het einde van 2018 ging nog maar 19% van het afval van Kamikatsu naar een verbrandingsoven of stortplaats. Maar dat was niet de enige oorzaak van het succes.”
Toolbox
Om in 2020 zero waste te worden, moet iedereen samenwerken en de doelen helder voor ogen hebben. Dat is nog een hele toer volgens Akira. “Het is een klein dorp, maar ook wij hebben zo onze strubbelingen. Onze totaalaanpak met verschillende tools helpen de bevolking om onze doelen te halen.” De totale aanpak bestaat uit de volgende onderdelen:
- train the trainers-programma in alle facetten van de organisatie
- educatieprogramma voor op school
- participatieprogramma voor alle bewoners op alle locaties
- Zero Waste Academy als een lerende organisatie
Ook ondernemers doen mee, als ze meewerken aan een accreditatie, zoals de pizzeria en het badhuis. Ook de gemeente doet mee met een Kamikatsu Zero Waste Town Plan.
Wat maakt de aanpak van Kamikatsu uniek?
Het afval wordt gescheiden in minimaal 45 categorieën. Op het hoogste niveau worden voedsel, metalen, papier, kunststoffen, glazen flessen, voedselbakken, meubels en machines gescheiden ingezameld.
Daarbinnen zijn er vaak subcategorieën. Metaal wordt bijvoorbeeld gescheiden in aluminium en staal. Papier in krant, karton, papieren doos, papier met aluminium (gecoat), harde papieren buizen, papieren bekertjes en versnipperd papier.
Andere levensstijl
“Door deze mate van scheiden aan de bron, kunnen we het feitelijke werk overlaten aan de recyclers, wetende dat ze het zullen behandelen als een hoogwaardige bron”, legt Akira uit.
“Het duurde wel enige tijd om de lokale bevolking te overtuigen. De mensen moesten niet alleen hun afval thuis wassen en sorteren, maar ze moesten het ook naar het afvalinzamelingscentrum brengen. Dat was een enorme tijdsinvestering! Het was een echte levensstijlverandering..
Veel mensen waren tegen het nieuwe inzamelingssysteem en vroegen waarom ze hun eigen afval naar ons afvalpunt moesten brengen. Ze dachten dat de gemeentelijke overheid haar werk niet goed deed.”
Hergebruik aanmoedigen
Hergebruik wordt sterk aangemoedigd. Zo is er een soort weggeefwinkel: een plek waar bewoners hun afgedankte spullen kunnen brengen en ’nieuwe spullen’ gratis mee kunnen nemen. Er is ook een fabriek waar de lokale vrouwen tassen en kleding maken van afdankertjes.
Samenwerking met bedrijven
De ondernemingen van Kamikatsu pikken dit principe ook op. De eerste ZeroWaste Brouwerij is al geopend, genaamd Rise &Win Brewery. De brouwerij is opgebouwd uit hergebruikte materialen met een milieuvriendelijke afwerking.
Door de samenwerking met bedrijven hoopt Kamikatsu zijn doel van 0 % afval te behalen, zonder gebruik te maken van stortplaatsen of verbrandingsovens.
Door bedrijven te betrekken bij deze gezamenlijke ambitie, komen er onverwachte samenwerkingsvormen tot stand zoals de samenwerking met bierbrouwerijen, paddenstoelenkwekerijen, cafés , culturele instellingen en landbouwers. Op deze manier worden kringlopen gesloten.
Kijk – en dat kunnen we in Nederland ook realiseren!
In 2020 kunnen alle steden 100% van het afval hergebruiken zonder te storten of verbranden!
De effecten zijn:
- een enorme kostenverlaging voor de gemeente
- een nieuwe impuls in de groene leefomgeving (want er blijft geld over)
- nieuwe samenwerkingsvormen ontstaan (er is meer bedrijvigheid)
- bedrijfsleven is mede verantwoordelijk voor de ambitie van zero waste en is daardoor onderdeel van de innovatie (win-win)
- iedereen doet mee
- nieuwe energie in de samenleving (“Wij kunnen het!”)
Amsterdam zonder afval
Amsterdam en afval scheiden: dat is nog geen gelukkig huwelijk. In 2020 wil de gemeente 65% van al ons afval scheiden. Nu scheiden we nog maar 28%. Een behoorlijke klus, waarmee we snel aan de slag moeten! En hoe zit het met de regiogemeenten? Regio Amsterdam heeft onlangs de ambitie uitgesproken om in 2025 geen afval meer te hebben.
Om dit te realiseren, is de volgende aanpak geformuleerd door de samenwerkende partners:
1. Creëer een Platform
Bewoners en Ondernemers hebben een platform nodig om elkaar te ontmoeten en van elkaar te leren. Om samen nieuwe initiatieven te laten ontstaan. Het gaat daarbij niet alleen om milieu, maar ook om de sociale samenhang in de wijk te versterken en zorgen voor een lokale economie. zowel ‘Planet’ als ‘People’ als ‘Profit’.
2. Realiseer een circulaire en inclusieve economie
Er moet een circulaire en inclusieve economie komen. Iedereen maakt werk van de stad zonder afval. Dat betekent dat materiaal dat vrijkomt bij sloop of renovatie wordt hergebruikt bij nieuwbouw. Bij sloop, bouw en beheer worden mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt betrokken. Zo maak je werk van cohesie in de wijk, zonder uitvallers.
3. Win-win-win
Het is betaalbaar, verbetert het milieu en heeft positieve sociale effecten. In principe kúnnen we het dus: een afval-loos bestaan creëren. Het is vooral een kwestie van samen dóen. We moeten elkaar alleen wel weten te vinden.
4. Breng belangen bij elkaar
Je moet anders naar een stad of buurt durven kijken. Stel het stads- of dorpsbelang voorop. Je moet lef hebben om die taak met verschillende partijen op te pakken. Over je eigen schaduw springen, out of the box denken: hoe je het ook noemt, het is de sleutel tot succes, als je problemen integraal in een gebied wilt aanpakken op een duurzame en sociale manier. Een goed voorbeeld van zo’n platform is “de Duurzame Plantage’ met o.a. Expeditie Zero Waste.
Er zijn kansen te over
Iedereen moet er oog voor hebben en er vervolgens naar handelen, er iets mee doen. Daar liggen kansen. Graag wil ik deze partijen bij elkaar brengen in de vorm van een buurtonderneming of een ontwerpopdracht voor leerlingen of een concept bedenken voor een ecosysteem van bedrijven voor een verpakkingsvrije toekomst, of recyclebare verpakkingen ontwerpen volgens de totaalaanpak met ReThink – ReDesign – ReBrand.
Een milieuramp begint aan de tekentafel
Milieuproblemen ontstaan vaak al aan de ontwerptafel. Dat moet je willen voorkomen! Samen met diverse belanghebbenden (stakeholders) nadenken over oplossingen en het probleem ‘kraken’ tijdens een hackathon bijvoorbeeld. Leerlingen kennis laten maken met systeemdenken.
Zo voorkom je een hoop narigheid. Er zijn in de stad veel klussen te doen die door leerlingen of studenten kunnen worden gedaan. Zo kunnen studenten hun expertise inzetten om een Zero waste lab te runnen of han en span diensten verlenen in de wijk, terwijl specialisten en experts in de scholen tijdens een expertmeeting leerlingen kunnen inspireren. Daarmee versterk je beide kanten. Zoals je leest, zijn er vele vormen mogelijk. Het makkelijkst is om een gratis gesprek met mij aan te vragen, dan bespreken we de mogelijkheden.
Neem contact met me op en samen maken we het verschil of download hier mijn tips