We zijn nog maar net aangekomen in het prachtige Zuid-Limburg en we worden al uitgenodigd voor een picknick op een van de boomgaarden die worden beheerd door de vrijwillligers van Plök.
Plök wil de aandacht voor de fruitboomgaarden in Sittard-Geleen een nieuwe impuls geven. Met picknicks en culturele voordrachten wil men meer mensen naar de boomgaarden lokken en wat ons betreft is dat al gelukt. Ook zijn ze nu actief om een Demo voedselbos aan te leggen in Munster Geleen.
“We willen het erfgoed in ere herstellen, een beetje zoals het vroeger was. Plök gaat vervolgens een aantal evenementen organiseren, om van het snoeien en plukken één groot feest te maken waar de buurt elkaar ontmoet met film, muziek, theater en vooral gezelligheid.”
Plök
snoeien doet groeien (en bloeien)
Sinds 2017 is een burgerinitiatief met de naam Plök! actief om de verwaarloosde hoogstamfruitboomgaarden nieuw leven in te blazen. In Sittard-Geleen staan enkele openbare fruitboomgaarden met meer dan 500 bomen te treuren en schreeuwen om aandacht. Gebrek aan geld bij o.a. gemeente kan de pret niet drukken! We snoeien met 3 actieve groepen al in Sittard en Munstergeleen.
Wat een dag! G e w e l d i g! Heb genoten! Heerlijke verhalen uitgewisseld o.a. met Guus Queisen over biodiversiteit en het belang van een Hoogstamboomgaard. Het mooie van zijn wei is dat daar behoorlijk wat ‘oude heren’ staan die inmiddels met liefde en aandacht onder handen zijn genomen! Wat een uitdaging om nou juist deze boomgaard de aankomende tijd (jaartjes) terug te komen en een vervolg te geven. Juist SLOW (Rijnlands model), kijken, analyseren waar de schimmel al in de boom zit, de specht die zijn werk gedaan heeft, de gehavendheid, de tondelzwam die hier en daar aan het ontstaan zijn. Een boomgaard die je met ‘al je ziel en zaligheid’ moet begeleiden. Met het afgezaagde hout hebben we in gezamenlijkheid een heuse takkenril aangelegd. Vogels, egels, en wat er nog meer voor wild op af komt. Deze boomgaard door ontwikkelen tot een relikwie waar de hoogstamboomgaarden in Limburg trots op kunnen zijn. Het 1 miljoen bomenplan gaat door Guus ook ingezet worden om de ‘inboet’ (nieuwe bomen een plek bieden, want de oude gaan op termijn toch afgevoerd worden) gestalte te geven. Verheug me op het vervolg. Een plek waar niet bij voorbaat de economie voorop staat maar biodiversiteit en ecologie voorrang krijgt. Kom gauw weer terug. Als het ‘Himmlische Leben’ bestaat? Dan hier!
Plök
Gezond en lekker eten groeit gewoon om je heen
Het eten van wilde gewassen sluit aan bij het idee over wat gezond eten is; vers, onbespoten, lokaal geoogst en puur uit de natuur. Dit zijn de beste ingredienten voor een gezond eetpatroon. Met eten direct uit de natuur gaat nog een stap verder, want wilde gewassen hebben een zeer hoge kwaliteit. Ze bevatten veel meer voedingsstoffen dan de gemiddelde groenten en het fruit uit de supermarkt. Dat heeft meerdere oorzaken. De gewassen zijn niet doorgekweekt of gemanipuleerd, hebben een natuurlijke groeitijd en staan met hun wortels in de volle grond. De aarde is niet bemest met kunstmest, de gewassen zijn onbespoten en alles wat je plukt is van het seizoen, lokaal geoogst en vers. Dit zijn de vergeten superfoods van eigen bodem! En dan nog gratis ook. Door je eetpatroon aan te vullen met wat de natuur te bieden heeft , kan het zomaar zijn dat je gezondheid met sprongen vooruit gaat en dat je veel blijer naar de natuur om je heen kijkt.
eetbaar landschap
Gezond en lekker eten groeit gewoon om je heen, wild in de natuur. In het park, het veldje om de hoek of misschien wel in je eigen achtertuin. Op de meest allerdaagse plekken -zelfs in de stad – kun je wilde , eetbare planten , bessen, zaden en noten vinden waarmee je heerlijke gerechten kunt maken. We kopen vaak dure superfoods, die per vliegtuig van de andere kant van de wereld worden ingevlogen, terwijl ze hier gratis uit de natuur kunt halen. Planten waarvan je misschien denkt dat het onkruid is, maar die heerlijk smaken en goed passen in een gezond eetpatroon. De brandnetel bijvoorbeeld is puur krachtvoer, net als de paardebloem en madelief.
verzamel instinct
Ieder seizoen heeft zijn eigen specialiteiten. Van de jonge planten die opkomen in het voorjaar tot de bessen en noten in het najaar. De wintermaanden zijn rustmaanden en dan kun je koken met de gedroogde zaden en de ingemaakte groenten.
een voedselbos als stap naar innovatie
Een voedselbos herbergt een rijkgeschakeerde, snel toenemende biodiversiteit. Een voedselbos is een vitaal ecosysteem dat door mensen is ontworpen naar het voorbeeld van een natuurlijk bos met als doel voedsel te produceren. Onderscheidende kenmerken van een voedselbos zijn:
- een vegetatielaag met hoge kruinbomen
- minimaal 3 andere vegetatielagen
- een rijk bodemleven en een robuuste omvang
Een voedselbos steunt op een paar belangrijke pijlers:
- eetbare, doorlevende planten en multifunctionele planten
- biodiversiteit
- polycultuur
- samenwerken met de natuur
- zoveel mogelijk stimuleren van het bodemleven
- de mens in symbiose met de planten- en dierenleven.
eetbaar landschap
In de huidige maatschappij, waar op allerlei gebied sprake is van transities, spelen voedselbossen en aanverwante initiatieven een belangrijke rol. Ze bieden de mogelijkheid om gezond fruit en voedzaam groen in overvloed te verbouwen, bodemverschraling en erosie tegen te gaan en landbouwgif uit te bannen.Plök droomt van een rijk en productief landschap dat is beplant met een veelheid aan soorten en diversiteit aan fruit- en notenbomen, kruiden en vaste planten. Waar zowel hoge als lage bomen staan en waar natuurlijk niet wordt gespoten. Waar heerlijke groenten, fruit en noten lokaal worden verhandeld en waar heel veel lekker en gezond groen groeit.
demo voedselbos Munster Geleen
De stap was vrij snel gemaakt: in het deel van dit landschap in het Geleenbeekdal stonden al fruitbomen. Plök verzocht daarom Natuurmonumenten om met het areaal aan de slag te gaan als ontwikkeling van een voedselbos. In dit geval een voedselbos als educatief instrument: met name jongeren tonen wat zo’n bos inhoudt!
Een voedselbos voor de buurt
In steeds meer dorpen en steden worden initiatieven gestart om voedselbossen aan te planten. Het is een logisch vervolg op de groeiende populariteit van eetbare tuinen voor particulieren en gezamenlijke groentetuinen op braakliggende terreinen in de stad. Als bewoners de handen ineen slaan, blijkt de lokale overheid vaak bereid om mee te werken.
‘Elke groene plant voegt energie toe aan het systeem, er wordt dus niet gespit, geschoffeld of gewied. Alles in de natuur heeft een functie: de ene plant bereidt de weg voor de andere, totdat na jaren van geduld een volwaardig bosecosysteem ontstaat,’ vertelt Van Eck. Om er glimlachend aan toe te voegen: ‘Eigenlijk is het een systeem voor luie boeren.’
Wouter van Eck
op weg naar een natuurinclusieve landbouw
Midden het grasland van Groesbeek staan 200 eetbare gewassen, variërend van vrucht- en notendragende bomen tot en met kruiden. Het voedselbos is eigendom van Wouter van Eck. Ooit zag hij in Kenia een mislukt experiment met maisteelt, terwijl even verderop een goed ontwikkeld bos stond waar de lokale bevolking alle eetbare onderdelen aan het oogsten was. Zo begon hij in te zien dat de perfectionering van de monocultuur zoals we die gewend zijn op het akkerbouwbedrijf steeds meer negatieve gevolgen gaf voor milieukwaliteit en biodiversiteit. ‘Het mooie van een voedselbos is dat alles wat erin groeit wat eetbaars oplevert zonder veel input of arbeid en zonder schade aan de omgeving.’
Een voedselbos heeft meerdere lagen die ook op elkaar inwerken.
Daar waar een gewone akker jaarlijks wordt bemest en geploegd, zorgt de natuur in een voedselbos zelf voor voedingsstoffen en een goede bodemstructuur. In de eerste jaren ben je daardoor wel afhankelijk van pioniers, helaas door veel mensen vaak nog gezien als onkruid. Pioniers hebben een rol in het opbouwen van bodemvruchtbaarheid en het vasthouden van de bodem. En ook in het
bieden van schaduw en luwte voor de soorten die daarvan houden. Wouter: ‘Er zijn hazelaars die we twee jaar niet hebben gezien, omdat de distels eromheen er bovenuit groeiden. Hazelaars hebben echter liever schaduw dan volle zon en wind en gedijen dus goed onder dat disteldek.’
‘Na de aanleg hebben we vrijwel niets meer gedaan, behalve oogsten.’
Of een voedselbos gaat functioneren hangt of van het juiste ontwerp. Wouter: ‘Je moet los komen van het denken in één ‘laag’. Een voedselbos heeft meerdere lagen die ook op elkaar inwerken.
Steeds meer voedselbossen
De afgelopen jaren zijn her en der in Nederland en Belgie schitterende voedselbossen aangeplant. Langzaam maar gestaag begint zich een landschap af te tekenen met een ander soort landbouw, een ander soort omgang met de grond. Door de niet aflatende inzet van cursusleiders raken ook gemeenten en overheid bekend met het concept van flexibele duurzame productieve en sterke voedselbossen en is het allerprilste pioniers stadium voorbij. Velen denken er over, dromen ervan , lezen erover en zetten stappen door de aankoop van land en het volgen van cursussen en studiedagen.
Ecosysteem natuurlijk in balans
Het idee achter een voedselbos is dat er uiteindelijk weinig menselijk ingrijpen nodig is om het voedselbos gezond te houden. Dit komt doordat alle vegetatie zo is aangeplant dat het ecosysteem op een natuurlijke wijze in balans blijft. Maar het zijn niet alleen de planten waar over na is gedacht; ook de grond, het water en de lichtval is allemaal zo bedacht dat het voor goede omstandigheden zorgt voor de planten om gezond te blijven en goed te groeien.
Grote bomen zorgen bijvoorbeeld dat te harde wind tegenhouden wordt voor kleinere planten en het creëren van een waterpartij, kan zorgen voor een vochtiger klimaat rondom deze waterpartij. Kortom een samenspel waar zowel de mens als de natuur letterlijk tot bloei komen!
Voedselbossen zijn een vorm van natuurinclusieve landbouw wat onderdeel is van de kringlooplandbouw, nu voorgesteld door de overheid als duurzame landbouw. Meer informatie over de krinkloop en natuurinclusieve landbouw vind je hier.
Daarnaast, worden bij het ontwerpen, aanleggen en onderhouden van een voedselbos de permacultuur ontwerpmethode en principes toegepast. De permacultuur ontwerpmethode en principes zullen binnenkort in meer detail uitgelegd worden!
biodiversiteit neemt af
Wist je dat de Nederlandse akkerflora sinds 1900 met 35% is gedaald? Het aantal wilde plantensoorten die groeien op akkers nemen daarmee sterk af. Niet alleen op akkers in Nederland zijn planten- en diersoorten aan het verdwijnen. In de rest van de wereld is er een grootschalige negatieve klimaatverandering gaande.
Bodem wordt steeds slechter
Het is een feit dat de bodem bij reguliere landbouw steeds slechter wordt. En laat die bodem nou net het belangrijkste zijn als basis voor het groeien van planten. We moeten daarom met z’n allen in actie komen. Nu! Als we langer wachten, dan zal ons ecosysteem langzaam verdwijnen.
Voedselbossen zijn de toekomst
Voedselbossen bieden toekomstperspectief om landbouw te combineren met natuur, voor een duurzame voedselproductie.
In het biodiverse systeem van een voedselbos vind je een door de mens gecreëerde plantengemeenschap, bestaande uit planten, bomen en struiken met een hoog aantal eetbare soorten. Daarnaast is een voedselbos volledig zelfvoorzienend en klimaatbestendig.
Niet iedereen kan een voedselbos beginnen, maar wat kun je wel doen?
- Sluit je aan bij Plök ( of richt je eigen Plök! op) en snoei en oogst mee en volg de energie van deze beweging in Zuid Limburg
- Doe mee met de Actie Meerbomen.nl Op dit moment wordt er gewerkt aan een afhaalpunt voor gratis bomen in de buurt van Sittard-Geleen voor het najaar van 2020, voor de actie Meerbomen.nu van Urgenda. De bedoeling is dat zaailingen van bomen die nooit tot volwassenboom zouden kunnen ontwikkelen, worden verplant naar een lokatie waar dit wel kan.
- maak van je tuin een eetbaar paradijs
- werk met de natuur samen
- kweek je eigen bomen, de zaden liggen nu voor het oprapen
- Vraag een gratis gesprek aan om je duurzame ambitie vorm te geven. Ik sta klaar om je hierbij te helpen.
