Bij het winterklaar maken van je tuin hoop ik dat je niet denkt aan het bemesten van hagen en heesters, onkruid verwijderen, het gazon voor de laatste keer maaien en blad verwijderen uit de tuin. Eigenlijk kun je het beste NIETS DOEN als je de tuin winterklaar wilt maken. Ga geen dode takken versnipperen, snoeiafval wegbrengen, dorre stengels en bladeren tussen je planten weghalen, wieden of bladeren wegharken. Afgevallen bladeren en afgestorven plantendelen vormen juist een beschermende winterjas voor de plantenwortels, zeker als het vriest. Bovendien is die bladerlaag in het voorjaar vanzelf veranderd in gratis, supervruchtbare compost. Het gazon is een uitzondering: een paar blaadjes is geen probleem, maar een laag bladeren houdt daglicht tegen waardoor het gras kan doodgaan. Dus hup, de borders in met dat blad.In een tuin leven planten en dieren samen. Dieren zoals insecten en andere kleine dieren, vogels en zoogdieren hebben planten nodig als voedselbron, schuilplek of overwinteringsplaats. Zorg voor een levende tuin die barst van de variatie. Er valt veel te beleven. Hoe groter de variatie, hoe meer ook natuur en milieu worden geholpen.
isolatie en nestgelegenheid
De bladeren vormen een goede isolatie-laag voor de grond in de winter. Onder bladeren blijven kiemplantjes warm. De wortels van de planten blijven beschermd tegen de koude en komen de winter dan beter door. Nachtvlinders overwinteren als pop in de grond, dus schoffelen is uit den boze. En egels brengen graag zijn winterslaap door in zo’n warme laag bladeren. Bovendien vinden allerlei wormpjes, spinnen en insecten een thuis tussen de dode blaadjes. Ze eten de bladeren op en maken er compost van. Een betere en goedkopere manier om je tuin te bemesten bestaat niet. Die kleine beestjes vormen op hun beurt weer onmisbaar voedsel voor vogels zoals winterkoninkjes, roodborstjes en heggenmussen. Deze kleine vogeltjes hebben het zwaar in de winter omdat ze veel lichaamsgewicht moeten verbranden om warm te blijven.Ook dode bloemen vormen waardevol voedsel voor vogels. En ook hier geldt dat het uitstekend is voor je tuin: veel zaden van bloemen ontkiemen beter wanneer ze eerst door het verteringskanaal van een vogel zijn geweest en vervolgens als vogelpoep op de grond belanden.Je kan de laag bladeren wel het beste niet te hoog laten worden want wanneer de stapel dikker is dan een centimeter of tien, krijgt de grond niet meer genoeg lucht. De bladeren die je opruimt, kan je bewaren en wanneer het vriest gebruiken om planten te beschermen door ze over de wortels te leggen.
de boer die niets deed
De denkwijze van Masanobu Fukuoka (1913-2008) is van grote invloed geweest op de ontwikkelaars van permacultuur. Deze landbouwkundige veruilde zijn baan als laborant-onderzoekeer voor een leven als boer op de familieboerderij. Daar werkte hij volgens zijn strategie van; ‘doe – eerst- niets’. Zijn eerste vraag was altijd wat er niet te doen valt. En zo kwam hij niet uit bij de ploeg of de insectenverdelgers, maar bij de inzet van biologische systemen met nuttige rollen voor allerlei insecten , een goede verspreiding van planten die samen de grond bedekt hielden, en kleine boerderij dieren zoals eenden en kippen. Passend bij zijn regio en klimaat ontwierp Fukuoka een werkwijze om granen te verbouwen in een handige combinatie – en wisselteelt van rijst en klaver met gerst of tarwe. Hierbij strooide hij kleiballetjes met zaadjes en compost over de velden. Na de oogst werd het stro van de planten gebruikt als mulch op het land ten behoeve van het volgende gewas. Fukuoka’s boek: ‘The one straw-revolution’beschrijft zijn technek en denkwijze. Je zou zijn werkwijze wel ‘Zen en de kunst van het tuinieren’kunnen noemen. Door te durven niets -doen en observeren leren we patronen herkennen uit de natuur. En door die patronen na te bootsen wordt de productiviteit vergroot, samen met de gezondheid van het systeem.
de boer die niets deed
natuur als voorbeeld
In de levende tuin werkt elk ‘afval’ als voedsel voor een ander proces of product. In principe is dit de ‘Cradle to Cradle filosofie; van wieg tot wieg. De komende maanden springen de ‘dode’ elementen meer in het oog dan op andere momenten van het jaar. Boomstammen met hun kale kroon spelen de hoofdrol op het toneel boven een tapijt van dorre stengels en bruine bladeren. Wie zijn tuin in de winter netjes heeft gemaakt, mist wat mij betreft de subtiele schoonheid van afgestorven resten. Ze voegen architectuur toe aan de wintertuin en maken hem daarmee veel interessanter dan een kale, opgeruimde tuin. Vooral als ze bedekt zijn met een laagje rijp of sneeuw. Maar het esthetische aspect is niet het enige, dat dorre materiaal is ook nuttig. Staande, afgestorven planten beschutten de bodem tegen gure wind en de strooisel of mulchlaag van takjes en bladeren vormt als het ware een isolerend dekentje. Daardoor kunnen bodemorganismen en dieren die in de grond overwinteren beter overleven. Denk maar aan hommelkoninginnen, padden en kikkers. Dat kleedje van organisch materiaal heeft nog andere voordelen voor de tuin zelf, want zodra de temperatuur een beetje oploopt, onderdrukt het onkruid, dat in de winter snel groeit om andere planten voor te zijn. Bovendien geven verterende bladeren voedingsstoffen af, waar niet alleen voorjaarsplanten, maar ook nuttige schimmels in de bodem – de zogenaamde mycorrhiza – van profiteren
je bent wat je eet
De uitspraak ;”je bent wat je eet’ geldt voor ons mensen, maar zeker zoveel voor de grond in de tuin. Die kan alleen gezond zijn als hij wordt gevoed. De textuur van de bodem is steeds het resultaat van afbrekingsprocessen . In en natuurlijk bos kan het wel duizend jaar kosten om 2,5 centimeter aan grond te maken. Planten en dieren worden in de afbraakfase van de kringloop opgenomen in de bodem. Zonder die opname zal de bodem veranderen in een levensloze stof. Planten vormen de fundering van de dynamische gemeenschap van organismen, doordat ze zonlicht omzetten in groene biomassa. En die biomassa wordt vervolgens door andere levensvormen geconsumeerd; bacterien, schimmels, protozoa, nematoden, insecten, amfibieen, vogels en andere dieren. Zorgen voor biodiversiteit in een gezonde bodem is het beste uitgangspunt om gezonde planten te verbouwen.
De staat waarin de bodem verkeert is vaak de beste maatstaaf voor de gezondheid en de welvaart van een samenleving
David Holmgren
composthoop
De composthoop is hier het leidende beeld. Deze mag in geen enkele levende tuin ontbreken. Groen afval wordt ter plekke verwerkt voor bemesting en bodemverbetering. Zorg dat de fauna mee profiteert en dat de composthoop oegankelijk is voor dieren die zoeken naar voedsel en beschutting.
Composteren bespaart ook transportkosten en dus op energie, en vermindert de afvalberg. de in de levende tuin geproduceerde biomassa blijft in de tuin zelf en wordt niet vervoerd naar elders. Als beloning krijg je gratis de beschikking over een goede bodemverbeteraar. Verse tuinaarde van buiten is dan niet nodig.
groen, bruin, water & lucht
Voor een composthoop zijn er 4 dingen nodig: groen (nat) materiaal, waaronder snijafval uit de keuken; bruin (droog) materiaal; lucht en water. Gemiddeld houd je de verhouding aan van 1/3 keukenresten, 1/3 groen materiaal, 1/3 bruin. Verder wil je voldoende lucht lucht in de composthoop ter circulatie en de juiste vochtigheidsgraad. Deze is goed als het composterende materiaal aanvoelt als een uitgeknepen spons. Te veel groen en te veel vocht zorgen voor zuurstof loze rotting, bij te veel lucht droogt de boel uit, waardoor er geen organisch afbraak proces start, met te veel bruin materiaal warmt de berg niet op. Zoals met elk vraagt het enige oefening om een goed evenwicht tussen de ingredieenten te leren kennen. Plantaardig materiaal verteert in een bos terwijl het op de bodem ligt. Ook in de tuin laat je dit gebeuren, door te mulchen en omdat er stengels en bladeren op de grond vallen in het najaar. Als je organisch materiaal aanvoert om de bodemstructuur te herstellen of op peil te houden, is het zeker op plekken waar weinig ruimte is waarschijnlijk handig om het composteringsproces in minder tijd en in een wat compactere ruimte te laten plaats vinden. Dan kun je een compostbak gebruiken , of een kooi van gaas. In compostbakken met meerdere segmenten kun je zelfs de boel omscheppen zodat de hoop opwarmt en er een nog sneller verteringsproces plaats vindt.
Mulch
Als we leren hoe we de kwaliteit van de grond kunnen verbeteren, kunnen we observeren hoe een ecosysteem van een bos in elkaar zit. Vallen daar bladeren, twijgen en takken op de grond, dan blijven deze liggen. Wat op de bodem valt dient als een dekentje dat pioniersplanten onderdrukt en dat de aarde niet laat uitdrogen of eroderen. Steeds wordt deze deken door wormen en andere bodemorganismen verwerkt tot het voedsel van toekomstige groei. Deze recycling ter plaatse bootsen we in de tuin na door mulchen.
bodemvoedselweb
Tussen de mulch zie je het levende bodemvoedselweb volop in beweging. Mulchen kan je werk besparen omdat een mulchlaag onkruid onder de duim houdt, de vochtigheidsgraad van de bodem reguleert en vruchtbaarheid opbouwt, terwijl het materiaal ter plekke langzaam wordt verwerkt.
Goede mulch materialen zijn onder andere boombast, karton, afgerijpte compost, grasmaaisel, bladeren, krantenpapier, stro, snoeisel van bomen en struiken, goed verteerde mest en houtsniippers.
Takkenwal als omheining
Een takkenril is een afscheiding opgebouwd uit dood snoeihout, opgestapeld of gevlochten tussen palen. De hoogte en breedte van een takkenwal is afhankelijk van je doel. Heb je een kleine tuin en wil je een wal uit duurzaamheidsoverweging? Of wil je een grote, natuurlijke omheining bouwen in of om je tuin? Je kunt de takkenrill ook gebruiken als een muurtje om je vuilcontainers achter te verstoppen of om je tuin op natuurlijke wijze in tweeën te delen. En uiteraard zorgt een takkenril voor een mooie, natuurlijke vorm van decoratie in je tuin.
Een takkenwal staat niet alleen goed in je tuin, het is bovendien de ideale manier om vele dieren naar je tuin te lokken. Voor verschillende soorten is het namelijk een fijne schuilplek.
nestgelegenheid
Insecten kunnen er lekker nestelen; onder andere kevers en wilde bijen zijn gek op de schimmels die ontstaan in de ril. Vlinders leggen er eitjes in. Ook grotere dieren hebben er baat bij. Voor vogels, muizen en egels is het een prima plek om voedsel te vinden, maar ook om te schuilen en te nestelen. Naast een vijver kan het zelfs zijn dat je een pad of boomkikker als bewoner krijgt. Een takkenril verhoogt de biodiversiteit in je tuin. Wanneer je een paar plekken in de ril wat meer openlaat, creëer je ook een mooi stekje voor vogels als de heggenmus om te broeden. Om deze reden laat je de takkenril in het broedseizoen het beste met rust.
Hoe maak je een takkenril?
Het beginnen van een takkenril is geen hogere wiskunde. Wil je een grote ril maken dan schaf je een aantal houten palen aan van 1 tot 1,5 m hoog, afhankelijk van hoe hoog de muur moet worden. Graaf de palen in een rij zo’n 0,5 m de grond in en houdt een onderlinge afstand aan van 1 m. Daartegenover, op 0,5 tot 1 m afstand – afhankelijk van welke breedte je verkiest –, zet je eenzelfde rij palen. De ruimte die hier tussenin ontstaat, is de plek waar je snoeihout kunt verzamelen. Omdat de takken op de bodem verteren, kun je de wal blijven aanvullen met nieuw hout.
Een kleine takkenril maken
Voor een kleine(re) takkenwal is een enkele rij palen ook een optie of voldoen dikke takken als palen. Bij een enkele rij vlecht je de takken door de palen heen om hem stevig te krijgen. Dit heeft als gevolg dat er alleen lange, enigszins flexibele stokken (bijvoorbeeld wilgenhout) in kunnen. Voor de stevigheid is het slim om ook bij een dubbele rij zo nu en dan wat takken langs de palen te vlechten. Tip: als je de mogelijkheid hebt, plaats je de ril in de lengte tussen het oosten en westen. Dan heb je een duidelijke zon- en schaduwzijde, wat voor verschillende diersoorten mogelijkheden biedt.
Ook gebruikt in de permacultuur
Wist je dat een takkenril ook wordt ingezet in de permacultuur? Dit is vanwege het feit dat een takkenwal op vele fronten biodiversiteit stimuleert en aantrekt. Want zoals gezegd maken naast vele vogels, ook reptielen, vlinders en andere insecten gebruik van deze natuurlijke omheining. Zelfs vele planten vinden er een plekje. De gedachte vanuit de permacultuur is dat een afrastering van takken en snoeihout een eigen ecosysteem vormt en nog productiever wordt als deze naast een ander ecosysteem staat. Bijvoorbeeld een moestuin of vijver.Een extra reden dus om aan de slag te gaan met je eigen takkenril!
bloemenboog
Bied jaarrond nectar voor insecten aan. Bijvoorbeeld door klimop,rimpelroos, schapenbes, schijnaugurk,udo, veldkers, viltige bast wederik, witte moerbei, kamperfoelie, bosrank, braam, boslathyrus, ijzerhart, hazelaar, of sneeuwklokjes e in de tuin te zetten. Poot biologische bloembollen, zodat de eerste bijen in het vroege voorjaar voedsel kunnen vinden. Plant voor vogels struiken die in de winter bessen dragen, zoals zuurbes, meidoorn of hust. Meer doen voor de biodiversiteit? Leg een bloemenweide aan in je tuin en zie wat voor schitterends erop afkomt.
biodiversiteit
Biodiversiteit staat voor de mate van verscheidenheid aan levensvormen in bepaald leefgebied of ecosysteem. In Nederland is de biodiversiteit sterk afgenomen vergeleken met andere landen. Dit komt voornamelijk door de toenemende verstedelijking, intensieve landbouw en milieuvervuiling.
De dichte bebouwing van het centrum van de stad en van de binnenstedelijke woonwijken lijkt niet de meest ideale plaats voor de natuur. De aanwezigheid van groene elementen is vaak ondergeschikt aan de hoeveelheid steen en beton van gebouwen. Het straat- en pleinoppervlak is eveneens grotendeels stenig en er zijn veel mensen en verkeer. Maar niet iedere soort vindt dit een nadeel. Deze binnenstad biedt namelijk veel voordelen.
Het is vaak warmer en het afval van de mensenmassa is voor veel dieren weer voedsel. In sommige opzichten is de stad met name voor vogels een ware snackbar. Vooral in in de historische binnensteden met veel oudere muren en daken, maar ook vaak met oudere bomen, hebben zich plantensoorten gevestigd zoals varens en mossen, die zelfs op de lijst van beschermde soorten staan. Er is dus alles voor te zeggen om ook in deze stenen milieus de natuur als een integraal onderdeel van het hele stedelijke ecosysteem te zien, en daar ook naar te handelen. Meer doen voor de biodiversiteit? Leg een bloemenweide aan in je tuin en zie wat voor schitterends erop afkomt.
Het Najaar is de perfecte tijd om te zaaien en te planten
Inmiddels is de bloemenweide grotendeels gemaaid. Ik raad je aan ter bevordering van de biodiversiteit een gedeelte te laten staan. Dit is een perfecte schuilplaats in de winter voor kleine diertjes en insecten. Ophopende lagen blad wel afharken, zodat de bloemenweide niet in het donker komt te liggen en te veel wordt bemest. In de bosrand mag blad wel blijven liggen, tenzij het om schrale en zeer zonnige stukjes gaat. In het najaar rijpen de zaden van de meeste planten waardoor de zaden ook in de natuur op de bodem vallen. Logisch is het dan ook om nu -in het najaar- te zaaien. De bodem is nog lekker warm en bovendien zijn veel wilde planten ‘koude kiemers’. Wat er er in het kort op neerkomt dat de zaden een koude periode nodig te hebben om tot kieming te komen in het voorjaar.
Stinzenbollen voor bloei in het vroege voorjaar
Stinzenbollen zijn nog prima te planten. Stinzenbollen voor verwildering zorgen voor de eerste bloei in het voorjaar en passen goed in een natuurrijke tuin of openbaar groen.
