Er komt een beweging op gang die boeren dichter bij de consument brengt. Met korte ketens, nieuwe verdienmodellen en meer ruimte om te investeren in een mooie toekomst voor ons allemaal. Producenten als boeren, mouterijen, destileerderijen en bakkers werken samen aan een gezond, eerlijk en duurzaam voedselsysteem. Dat is nodig omdat ons eten wereldwijd een grote impact heeft op de biodiversiteit en het klimaat. Maar ook omdat voedselproducenten en consumenten zelf behoefte hebben aan een gezonde voedende stad.Door samen te werken als pioniers kunnen beide partijen elkaars krachten bundelen: een ander voedselsysteem versnellen, zichtbaar zijn, hun stem laten horen en van elkaar leren.
vooruit naar vroeger
Streekproducten zijn hot. Met grote regelmaat wordt er in de pers aandacht aan besteed. We moeten weer terug naar de regionale tuinen, waar mensen producten direct van het land kunnen kopen. Dat scheelt een hoop transportkosten. Ook moet er veel meer voorlichting worden gegeven over pesticiden die worden gebruikt om voedsel schimmelvrij te houden. Pesticiden zijn een gevaar voor de mens en de natuur. De huidige groenterassen zijn minder resistent, zodat er steeds meer pesticiden moeten worden gebruikt. Vroeger had je rassen die wel resistent waren, maar deze hebben een kleinere opbrengst en zijn commercieel niet interessant.
is het tij nog te keren?
We moeten ook de globale ontwikkelingen als bevolkingsontwikkeling, klimaatverandering, waterschaarste en energietekorten niet vergeten. In de recente publicatie “ The Environmental Food Crisis” van het United Nations Environment Programme (UNEP) wordt op indringende wijze de noodzaak
van een revolutie in de voedselproductie benadrukt. De groei van de wereldbevolking naar een geschatte 9 miljard mensen in 2050, die voor het grootste deel in steden zullen wonen, levert een enorme toename van de vraag naar (calorierijk) voedsel op.
Een Nederlandse maaltijd heeft gemiddeld 33.000 km afgelegd, voordat die bij de consument op het bord ligt!
UNEP
van kwaad naar erger
De wereldwijde vraag naar bio-brandstoffen heeft geleid tot verschraling van de biodiversiteit en een afname van landbouwgrond die oorspronkelijk werd gebruikt voor voedselproductie. Andere aandachtspunten zijn transport en afval-management. Het terugbrengen van voedselkilometers en een betere integratie en beperking van afval in de voedselkringloop zijn hierin belangrijke factoren. In de westerse wereld belandt ongeveer 1/3 van het geproduceerde voedsel in het afval en wordt zo aan de natuurlijke kringloop onttrokken – een enorme verspilling van grondstoffen. In de huidige voedselindustrie is de energie-input 8 x hoger dan de output. De afhankelijkheid van ruwe olie en mineralen in de voedselvoorziening (bemesting, productie, oogst, verpakking, transport, verwerking, afvoer) is met het oog op de toenemende schaarste en eindigheid van deze grondstoffen een doodlopende weg. Een focus op streekproducten en lokaal geproduceerd voedsel is een eerste, kleine stap naar een “postcarbon food system”.
Klimaatverandering raakt iedereen. Daarom is het belangrijk
De voedselvoorziening in de huidige tijd wordt gekenmerkt door de grote afhankelijkheid van fossiele grondstoffen in elk stadium van de voedsel-kringloop (productie, verpakking, distributie, verkoop, afvalverwerking). De transitie naar een duurzame voedselvoorziening kan een belangrijke bijdrage leveren voor het behalen van de klimaatdoelstellingen bijvoorbeeld door het beperken van voedselkilometers, focus op lokaal en duurzaam geproduceerde producten en voorkomen van reststoffen. De nadrukkelijke aanwezigheid van eetbaar groen in de stedelijke omgeving in combinatie met participatie en onderwijs dragen bij aan de bewustwoording van het belang van een duurzame levenswijze.
het is bij de beesten af!
Voedsel en landbouw zijn tegenwoordig goed voor 1/3 van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. 19 miljoen hectare regenwoud gaat jaarlijks verloren aan landbouw, terwijl een vergelijkbare hoeveelheid al bestaande landbouwgrond door verzilting en erosie onbruikbaar wordt. 70% van onze zoetwatervoorraad dient voor landbouwdoeleinden, gelijktijdig lopen rivierenen watervoerende lagen in de ondergrond wereldwijd droog. Op dit moment kost het zo’n tien calorieën energie om één calorie voedsel te produceren. Vervolgens wordt de helft van al het geproduceerde voedsel verspild. Een miljard mensen lijdt honger een even grote groep kampt met overgewicht of obesitas.
goedkoop voedsel bestaat niet
Het moge duidelijk zijn dat de term “goedkoop voedsel” een contradictio in terminis is, waarvan de houdbaarheidsdatum ver is overschreden.
Door de industrialisatie is het beeld ontstaan van de stad als onafhankelijke, onberispelijke en niet te stuiten entiteit. Nu deze illusie aan kracht heeft ingeboet, is een nieuw manier van stedelijk samenleven noodzakelijk; een woonmodel dat de stad erkent als de dominante factor in de mondiale ecologie.
Voedsel is de sleutel om tot een dergelijk model te komen. Het is het ideale ordeningsinstrument voor onze levens; immers zonder eten kunnen we niet overleven. Met elkaar kunnen we voedsel inzetten als een sociaal en fysiek middel, niet alleen om de wereld beter te duiden maar ook om haar beter vorm te
geven.
foodmiles
Vergeet niet dat heel veel groenten en fruit van de andere kant van de wereld komen. Als het dan alleen nog maar ging om producten die bij ons niet gedijen, tot daar aan toe. Onlangs zag ik voor het eerst braambessen in de supermarkt. Raar toch, een wereld waar braambessen vanuit Mexico worden ingevoerd terwijl onze eigen heggen er nog vol van hangen. Het is ontstellend te zien waar alles in de winkelrekken vandaan komt. Voor een in de tuin gekweekte tomaat heb je gemiddeld 100 keer minder aardolie nodig dan voor een tomaat uit Spanje.
Zonder biodiversiteit geen voedsel, geen medicijnen, geen bossen, geen planten, geen mooie landschappen. de aarde zou een dorre woestenij zijn.
Willem Verwerda
wat kan ik zelf doen?
Door te tuinieren word ik verantwoordelijk voor een klein stukje aarde en draag ik bij tot de verbetering en het behoud van ons leefmilieu. Think global, act local. De aarde is onze gemeenschappelijke tuin, en wat ik er doe heeft gevolgen die ik me niet kan voorstellen. Door zelf groente te kweken, hoef ik er geen te kopen die van de andere kant van de wereld komen en ontneem ik ze dus ook niet van de arme bevolking daar. Wie zijn eigen groenten en fruit kweekt, is niet langer toeschouwer maar wordt een medespeler. Besparen op transport voelt je rechtsreeks.
iedereen boer
Voor een ouderwetse moestuin heb je een flinke lap grond nodig, heel wat tijd en 10 groene vingers! Toch zijn overal mensen aan het moestuinieren in buurtmoestuinen, zorg- & schooltuinen, maar ook in houten kisjes, kratjes of flessen, vierkantemeter-tuinen en pop-up parks. En al die mensen weten dat het echt niet moeilijk is om je eigen groente te kweken. Het is ook zo leuk!
growWizzkid
Zelfs de kinderen die ik wekelijks lesgeef in ‘GrowWizzkid‘ eten groente als ze die zelf hebben geoogst. Omdat die natuurlijk veel lekkerder zijn. Er kan natuurlijk nog veel meer! Tuinieren op het dak en tegen gevels. Tijd om echt aan het boeren te slaan, met bijen en kippetjes er bij. Voor een lekker warm eitje en een kopje muntthee met honing bij het ontbijt. De hoeveelheid oogst maakt niet uit, met een paar blaadjes snijbiet maak je al een lekkere ommelet.
Stadslandbouw biedt bewoners de kans om laagdrempelig en op kleine schaal actief te participeren in de vormgeving, invulling, onderhoud en gebruik van de openbare ruimte. De mogelijkheid om opbrengsten te genereren (oogst van groente en fruit voor privegebruik of verkoop van producten) vomt hiervoor een
extra stimulans.
het kan ook anders!
Wees dapper! De toekomst ligt in onze handen. Wij hebben als burgers het recht om actie te ondernemen. We hebben de plicht om alle mogelijkheden aan te grijpen om de klimaatverandering te stoppen en goed te zorgen voor moeder aarde. .Wees Actief! Wacht niet op toestemming of financiering – doe vandaag iets, hoe klein ook, en het resultaat zal groeien….. bekijk de TedX Talk van Pam Warhurst en raak ook geinspireerd, net als ik, toen ik in Todmorden de groente toerist uithing 🙂 Hier onder volgen een aantal initiatieven je je kunnen inspireren om zel aan de slag te gaan. Wacht niet op de oveheid of buurt, ben zelf de verandering die de wereld nodig heeft!
Incredible Edible
In het Engelse plaatsje Todmorden met ongeveer 15.000 inwoners besloten twee vrouwen zich niet langer gek te laten maken door verhalen over klimaatverandering, kredietcrisis en andere actuele problemen, maar er zelf iets aan te doen. Ze willen – binnen een jaar of tien – dat de stad zelfvoorzienend is. Haalbaar of te hoog gegrepen?
Supermarktcultuur ombuigen?
Just do it!
if you eat, you’re in!
‘if you’re eat, you are in’
Pam Warhurst
Pam Warhurst en Mary Clear (oma van 10 kleinkinderen) constateerden dat er veel werklozen en armoede in hun woonplaats waren. Ook merkten ze dat kennis van hun ouders en grootouders om zelf voedsel te verbouwen en bijvoorbeeld bijen en kippen te houden grotendeels was verdwenen. In plaats van zelf iets te produceren en dat te ruilen of te verkopen op een markt, zijn de inwoners van Todmorden terecht gekomen in een supermarktcultuur, waar alles geld kost.
community, educatie en locale economie
Warhurst en Clear ontwikkelden een concreet plan om dat helemaal te veranderen. Zonder geld te vragen, eindeloos te vergaderen en te wachten op toestemming zijn ze domweg begonnen. Ze organiseerden een bijeenkomst waar direct zestig vrijwilligers op af kwamen die graag wilden meedoen.
Groenten verbouwen in de openbare ruimte
Het begon met het aanleggen van moestuinen op verlaten stukjes grond. Zo ontstonden er overal kleine en grote tuinen en kweekbedden. Zes lagere scholen deden mee en betrokken de kinderen bij de activiteiten. Een school die zelf geen plek had voor een tuin kreeg toestemming om op ‘t nabijgelegen kerkhof te beginnen met zaaien en planten. Niets werd ‘ontzien’ tot parkeerplaatsen, trottoirs en plantsoenen toe. En het gaat daarbij niet alleen om de stad te vergroenen met bloemen, planten en bomen, maar ook om voedsel te kweken voor de bevolking.
doe mee met de voedselrevolutie
Veel werk begint thuis. In potten en bakken zaait men van alles. De kleine plantjes gaan daarna naar een definitieve plek buiten. De verzorging is geheel in handen van de vrijwilligers, die van elkaar leren hoe het precies moet.De angst voor vernielingen of dat er misbruik gemaakt wordt door extreme hebberigheid is inmiddels verdwenen. Dat komt doordat een groot deel van de bevolking erbij betrokken is of ervan af weet. Wel zijn er problemen met het water geven. Dat moet soms van een afstand worden aangevoerd en komt van particuliere huizen, pompen of watertjes. Op den duur wil men daar een betere permanente voorziening voor treffen. Veel voorbeelden zijn te vinden op de site van Incredible Edible. Ook de BBC maakte er een korte reportage over.
Voorbeeldfunctie
Het aanleggen, bijhouden, verzorgen en oogsten verloopt uitstekend, dankzij duidelijke informatieborden aan muren overal in de stad. Los van de tuinen zijn er honderden vruchtenbomen, bessenstruiken en bloemen te bewonderen waar men van mag plukken. Todmorden is inmiddels een inspirerend voorbeeld voor andere steden. Men ontvangt geregeld delegaties die hartelijk ontvangen worden met uitleg, rondleidingen en maaltijden van eigen geteelde producten. Inmiddels zijn er soortgelijke initiatieven in onder andere Afrika, Azië, Australië, Canada en Hong Kong.
Enthousiasme en gezond verstand
Het kopen en verwerken van plaatselijke producten wordt krachtig gestimuleerd met markten, feesten en andere evenementen. Het gemeentebestuur staat ook zeer positief tegenover het hele gebeuren. Pam Warhurst en Mary Clear zijn al vele keren in de prijzen gevallen met hun initiatief, dat in deze crisistijd de sfeer van malaise, werkloosheid, winkelsluitingen en dergelijke een krachtig halt heeft toegeroepen. Er is geen opleiding of ervaring nodig; enthousiasme en gezond verstand, daar gaat het om. Iedereen kan het!
Prinzessinnengarten
Sinds de zomer van 2009 bevindt zich naast U-bahnstation Moritzplatz in Berlin-Kreuzberg de “Prinzessinnengarten”. Dit is een openbare groente- en kruidentuin die gelegen is op een kavel van ca. 6000m2 die 60 jaar braak heeft gelegen. Doel van de Prinzessinnengarten is naast het omzetten van vrije kavels in productief groen het bevorderen van de sociale cohesie in de wijk. De activiteiten zijn openbaar toegankelijk en lopen uiteen van zaaien, planten, oogsten tot aan zaadwinning, verwerken van producten, conserveren van groente, het houden van bijen en de opbouw van een wormencompost tot aan de ontwikkeling van nieuwe teeltmethoden. De groenten worden biologisch verbouwd. Er worden geen chemische middelen gebruikt. Door het biologische groen en de bijenfamilies levert de tuin een belangrijke bijdrage aan het lokale
ecosysteem en microklimaat. Daarnaast worden in de tuin oude en zeldzame soorten gekweekt.
Doordat de Prinzessinnengarten geen subsidies ontvangt, is het onderhoud van de tuin volledig afhankelijk van de hulp en betrokkenheid van bewoners, helpers, donoren en andere mensen die zich betrokken voelen. Inkomsten worden behaald uit het tuincafé waar groenten en kruiden direct uit de tuin verwerkt worden en waar biologische en uit de regio afkomstige producten verkocht worden. In het tuincafé worden regelmatig activiteiten voor kinderen en jongeren georganiseerd zodat zij zich betrokken voelen bij de Prinzessinnengarten. Daarnaast kunnen mensen zelf hun groenten en kruiden oogsten en dit vervolgens kopen. De inkomsten van het tuincafé en de verkoop van groenten en kruiden stromen direct terug in het project. Een deel van de groenten en kruiden wordt afgenomen door toprestaurants in Berlijn, omdat zij 100% zeker weten dat wat in de Prinzessinnengarten gekweekt is, vrij is van pesticiden en daarnaast uitstekend van smaak is.
BrightFarms, boeren op het dak van de supermarkt
Met een beetje slim nadenken kun je tot verrassend duurzame oplossingen komen. Zoals BrightFarms, dat daken van supermarkten benut om er kassen op te zetten, waarin een compleet assortiment van verse groenten wordt verbouwd.
Doordat de producten direct na het oogsten de winkel in gaan, blijven ze langer vers, is er minder uitval en zijn er veel minder kosten en uitstoot doordat er geen transport en opslag nodig zijn. Voordeel dus voor iedereen: de klant heeft versere en smakelijkere groenten, de super heeft een hogere marge. En het klimaat wordt gespaard. BrightFarms zet met deze formule, die inmiddels al uitgebreid wordt toegepast in de VS, professioneel in op de trend naar lokalisering.
Gouden groene formule
De kassen van BrightFarms zijn ingericht op basis van hydrocultuur. Zo’n kas produceertvoedsel met een fractie van het land en waterverbruik, zonder chemische pesticiden en met een sterk verminderde ecologische voetafdruk. Ook zakelijk is de formule een topper: BrightFarms ontwerpt, financiert, bouwt en beheert. Er zijn geen kosten voor de retailer om de productiekas te bouwen, alleen maar een verplichting om de opbrengst af te nemen. BrightFarms sluit ook een overeenkomst met een kweker, die zorgt voor een professionele productie, tegen vaste prijzen. BrightFarms werd gestart door een New Yorkse nonprofit organisatie, New York Sun Works, die zich onder leiding van Ted Caplow vooral bezighield met duurzame oplossingen voor energie, water en voedselvoorziening in de gebouwde omgeving. www.brightfarms.com
http://gothamgreens.com/
Eagle street rooftop gardens, Brooklyn
Met uitzicht op Manhattan, tientallen meters in de lucht op een dak van 750 m2 dat is bedekt met aarde verdeeld in ruggen bevindt zich de Eagle Street Rooftop Farm. Hier tuinieren 100 vrijwilligers. Ze zaaien radijs, komkommers en wat maar verder gewenst is. De gedachte is dat verse groente dichtbij voor minder vervuiling zorgt. Denk maar aan het transport dat je uitspaart. De daktuin is ontworpen als groendak met een grondpakket op een wortel- en waterkerende laag. De zorgvuldig samengestelde grond is door toevoeging van hergebruikt polystereen heel licht. Met deze aarde was het mogelijk om een grondpakket van gemiddeld 15 centimeter op te brengen. Door de grond handig te verdelen in ruggen en looppaden (zonder grond eronder) wordt plaatselijk een teeltdiepte tot 20-25 centimeter gerealiseerd zonder extra constructieve maatregelen.
Deomstandigheden op het dak kunnen extreem variëren van storm tot hitte, maar die heeft de tuin goed doorstaan. Beregening vindt plaats met druppelirrigatie en een regenwateropvangsysteem. De specifieke omstandigheden vragen om gewassen met heel bepaalde eigenschappen. Tot nu toe blijken spinazie en tomaten het goed te doen op het dak. De uitdaging is om de gewassen te vinden
die het beste passen bij deze vorm van stadslandbouw. Maar, de farm is ook biologisch, en wil daarmee zuivere en eerlijke groenten kweken. Bijkomend
voordeel is dat de daken koeler blijven in de zomer en warmer in de winter. Steden zijn ‘s zomers moeilijk te koelen, de rooftop farms kunnen helpen, net als de beplanting het Museum in Parijs helpt met betere isolatie.
plantlab, den bosch
Als het aan PlantLab ligt vindt een deel van de voedselproductie in de toekomst plaats midden in de stad. Hele kleine of juist grotere kwekerijen; midden in de supermarkt bijvoorbeeld of een groenteboer die zijn eigen producten teelt of een stadstuinder die restaurants van verse kruiden voorziet. Sla, boontjes, bloemkool en tomaten komen dan uit volledig gereguleerde Plant Production Units, waar de groenten zich in Plant Paradise wanen, onder blauw, rood en – voor mensen onzichtbaar – verrood ledlicht. Daar waar vraag is, wordt geproduceerd en op het juiste moment geoogst. Geen tekorten en geen overschotten. Met een combinatie van de nieuwste technieken en ideeën over plantenteelt, zorgt PlantLab voor een ware revolutie in kweken.
Vier ingenieurs ontwikkelden in het R&D Lab in ‘s-Hertogenbosch deze nieuwe manier van telen en vermarkten dit, waardoor verticale tuinbouw mogelijk wordt met ledverlichting en de nieuwste technieken op het gebied van klimaatbeheersing. Kleinschalig in te zetten daar waar de vraag is, efficiënter en duurzamer dan gangbare teeltmethoden. Zonder gebruik van pesticiden, 90%
zuiniger met water en een gunstigere integrale CO2 footprint. Met als ultiem doel een wereld waarin de beschikking over heerlijk, gezond dagelijks voedsel voor iedereen bereikbaar is, geteeld ‘om de hoek’ door gepassioneerde stadskwekers
en nu jij nog!
Bovengenoemde voorbeeldprojecten maken duidelijk dat het succes van een
voedselaanpak en/of stadslandbouwprojecten voor een groot deel te danken is aan betrokken, enthousiaste en actieve burgers die zich inzetten voor een betere, duurzame en gezonde voedselvoorziening en kwaliteitsverbetering van hun directe leefomgeving.
de steek je groene handen uit de mouwen academie
Wil je samen met de buurt een vierkante-meter-tuinen project opstarten en alle kneepjes van het vak leren? Dat kan bij de spiksplinternieuwe cursus ‘Urban Farming‘ oftewel ‘de steek je groene handen uit de mouwen academie‘. Hierin gaan 12 buurtbewoners – dat kunnen ook kinderen zijn – 8 weken lang aan de slag met hun eigen vierkante-meter-tuin.
Ons Plantenparadijs kan helpen om iedereen op de planeet te voeden. Lokaal gekweekt. Plantvriendelijk.
Rudy Klaassen
